Фаил Алсыновты* ни өсөн хөкөм иттеләр?

Һуңғы көндәрҙә республикала Фаил Алсыновҡа* ҡарата суд процесы йәмәғәтселектә ҙур резонанс тыуҙырҙы. Эш материалдарының киң мәғлүмәт сараларында һәм социаль селтәрҙәрҙә таралыуына ҡарамаҫтан, Алсыновты* яҡлаған граждандарҙың күбеһе әлегә тиклем тыйылған «Башҡорт»** башҡорт йәмәғәт ойошмаһы етәкселәренең береһен ни өсөн хөкөм итеүҙәрен һәм уның экстремистик эшмәкәрлегенең нимәлә сағылыуын аңламай. Был мәҡәләлә енәйәт эшен юридик яҡтан да ҡарарбыҙ, ошо хәл менән бәйле ижтимағи-сәйәси ваҡиғаларҙы ла асыҡларға тырышырбыҙ.

Енәйәт эшенең юридик яғы һәм йәмәғәт хәүефе

Фаил Алсынов* Баймаҡ район суды тарафынан РФ Енәйәт кодексының 282-се статьяһының 1-се өлөшө буйынса дүрт йылға дөйөм режимлы колонияға оҙатылды. Был статья буйынса, административ яуаплылыҡҡа тарттырылғандан һуң бер йыл дауамында ошондай уҡ ғәмәлдәре – енес, раса, милләт, тел, сығышы, дингә мөнәсәбәте буйынса нәфрәт йәки дошманлыҡ тыуҙырыуға йүнәлтелгән ғәмәлдәре өсөн хөкөм итеү, йәғни бер йыл эсендә икенсе тапҡыр әйтелгән экстремистик һүҙҙәр өсөн енәйәт яуаплылығы ҡарала. Тәүге тапҡыр кешене административ яуаплылыҡҡа ғына тарттыралар: дәүләт кешегә үҙ тәртибе тураһында уйларға, үҙенең халыҡ алдында сығыш яһаған телмәре тураһында һығымталар яһарға мөмкинлек бирә, сөнки уның ҡайһы бер осраҡта хата аҙым яһауы ихтимал.

Фаил Алсыновтың* халыҡ алдында сығышының ике осрағын да ҡарап үтәйек. Был сығыштарҙа судтар экстремистик фекерҙәрҙе күрә.

Беренсе осраҡ 2022 йылдың сентябрендә өлөшләтә мобилизация ваҡытында була. 2022 йылдың 24 сентябрендә Алсынов* башҡорттарға башҡорт телендә түбәндәге саҡырыу менән мөрәжәғәт итә: «Иң аҡыллы һәм көслө башҡорт улдарын утҡа ташлайҙар. Был - башҡорттар өсөн ысын геноцид. Украинаға ҡаршы һуғыш — беҙҙең һуғыш түгел». Ул ир-егеттәрҙең ата-әсәһенә мөрәжәғәт итеп, «балаларын мәғәнәһеҙ һуғышҡа ебәрмәҫкә» саҡыра. Шул уҡ саҡырыуында Рәсәй тураһында империя булараҡ фекер йөрөтә (тарихи перспективала дәүләтте Рус дәүләтенән һәм Рәсәй империяһынан айырмай), йыш ҡына «империя» төшөнсәһе менән дөйөмләштерә, шул уҡ ваҡытта Рәсәйҙе бер халыҡтың – рустарҙың дәүләте тип ҡарай. Рәсәйҙе һәм рустарҙы «күп быуатлыҡ геноцидта, башҡорттарҙы йәберләүҙә, кәмһетеүҙә һәм талауҙа» ғәйепләй. Был урыҫтар менән башҡорттарҙы бер-береһенә ҡаршы ҡуйыу түгелме?

Уның мөрәжәғәтенең маҡсаты – «үҙ» башҡорттарын һәм «сит» рустарҙы, Рус дәүләтен ҡапма-ҡаршы ҡуйып, уларҙың башҡа халыҡтарҙы геноцидҡа, йәберләүгә, талауға һәм репрессияларға алып килеүе тураһында милләтсел ҡараштарын һәм мөнәсәбәттәрен ышандырыу һәм көсләп тағыу. Был текст быуаттар буйы бер үк ерҙә тыныс йәшәгән һәм бер дәүләт составында уртаҡ тарихлы ике халыҡ араһында нәфрәт уята.

Административ эш материалдарына ярашлы, Алсыновтың* мөрәжәғәтендә башҡорттарҙың ысын дошманы һәм агрессоры Рус дәүләте (Рәсәй) булған һәм буласаҡ тигән фекерҙе башҡорттарҙың аңына һеңдереү психологик йоғонто һөҙөмтәһе булып тора.

Ошо осраҡ буйынса Өфө ҡалаһының Киров район суды Фаил Алсыновты* РФ Административ хоҡуҡ боҙоуҙар тураһында кодексының 20.3.1 статьяһында ҡаралған административ хоҡуҡ боҙоуҙа ғәйепле тип таба һәм яза сифатында 10 мең һум штраф тәғәйенләй. Күреүегеҙсә, халыҡтар араһында ҡаты һәм асыҡтан-асыҡ нәфрәт уята торған һүҙҙәр әйтелеүгә ҡарамаҫтан, Фаил Алсынов* административ яуаплылыҡҡа ғына тарттырыла, сөнки 2022 йылда был хәл “тәүге” тапҡыр була. Документҡа ярашлы, "тәүге" тапҡыр.  

Алсыновты* енәйәт яуаплылығына тарттырыуға килтергән экстремистик фекерҙең икенсе осрағы ете айҙан һуң, 2023 йылдың 23 апрелендә, Баймаҡ районының Ишмырҙа ауылында үткән сарала теркәлә. Был сығыштың видеоһын һәр теләгән кеше интернетта ҡарай ала. Сығыштың тексын тулыһынса килтермәйенсә, айырым ерҙәренә генә туҡталып китәйек. Сығыш яһағанда түбәндәге һүҙҙәр әйтелә: «Тиҙҙән беҙ булмаясаҡбыҙ. Беҙҙең ерҙәребеҙҙе, халҡыбыҙҙы быуаттар буйы юҡ иткәндәр», «Был беҙҙең еребеҙ, беҙ бынан китмәйәсәкбеҙ. Әрмәндәр үҙ иленә китә, рустар Рязангә китә, татарҙар Татарстанға китә, ҡара халыҡ үҙ яғына китә, ә беҙ китә алмайбыҙ, беҙҙең өйөбөҙ бында» (Алсынов* ни өсөндөр «ҡара халыҡ» тигән фразаға таяна, йәнәһе ошо һүҙҙәр ҡара эшсе булараҡ ҡулланылған, әммә, күреүебеҙсә, бында милләттәр һанала), артабан «Беҙҙең аяҡ аҫтыбыҙҙа ерҙәребеҙ ҡалманы. Беҙ бер аяҡта торабыҙ, шуға күрә, ауылдаштар, башҡорттар, берләшергә кәрәк! Әбйәлилдәр, әгәр ярҙам кәрәк икән, беҙ сит кешеләр түгел, был - беҙҙең ер! Бынан тыш, беҙҙең аҫаба ерҙәребеҙ, ата-бабаларыбыҙҙың ерҙәре – Ырымбур, Ҡурған, Пермь ерҙәре башҡорттарҙан тартып алынған, бәләкәй Башҡортостан ғына тороп ҡалған!», «Шуға күрә уянырға кәрәк! Аңыбыҙға килергә кәрәк! Етте! Егеттәребеҙ кем өсөн баш һала? Ә ошо ваҡытта бында беҙҙең ерҙәрҙе һаҡлаусы юҡ. Әрмәндәр бында беҙҙең ерҙәрҙе тартып ала һәм әрмәндәр генә түгел, тырнаҡ эсенә алып әйтәм, башҡалар ҙа бар».

Һәм тағы ла, күреүегеҙсә, халыҡтарҙы бер-береһенә ҡаршы, башҡорттарҙы үҙ дәүләтенә ҡаршы ҡуя. Иғтибар итегеҙ, Алсынов* проблемаларҙы хәл итеү юлдарын тикшереүҙе маҡсат итеп ҡуймай, ә халыҡты ҡуҙғытырға, киң йәмәғәтселектә резонанс тыуҙырырға, ситуацияны ҡаҡшатырға һәм тотороҡһоҙландырырға тырыша. Ул һәр ваҡыт һәр ерҙә ошондай эш алып бара.

Алсыновтың* һәр сығышы тиерлек бер төрлө характерлана, быға күп миҫал килтерергә мөмкин.
Бында 2020 йылдың 7 ноябрендә Ҡырмыҫҡалы ауылында республиканың көс ведомстволары тарафынан иҫкәртеү саралары үткәреү һөҙөмтәһендә 36 кешенең ҡулға алыныуын иҫкә төшөрөргә мөмкин, уларҙың күбеһе – «Башҡорт»** башҡорт йәмәғәт ойошмаһы яҡлылар һәм әүҙемселәр. Ҡулға алынғандарҙан атыу һәм һалҡын ҡоралдар тартып алына.

Ҡырмыҫҡалы тарихының асылы шунда: ике урындағы кешенең низағынан файҙаланып, береһен яҡлап сығырға һәм физик, көс өҫтөнлөгөнән файҙаланып, «әрмән бизнесын» контролгә алырға. Әммә был тарихта әрмәндәрҙең ҡыҫылышы булмай. Шул уҡ ваҡытта социаль селтәрҙәрҙә «полицияның тәртипһеҙлеге» тураһында беренсе булып Фаил Алсынов* яҙа башлай (һуңыраҡ ул яҙмаһын алып ташлай) һәм 36 зыянһыҙ йәш башҡортты яҡларға саҡыра. Поста шулай уҡ әрмәндәр һәм башҡорттар бер-береһенә ҡапма-ҡаршы ҡуйыла.

Шулай уҡ 2018-2019 йылдарҙа «Башҡорт»** башҡорт йәмәғәт ойошмаһы төрлө сәбәп менән Урал аръяғы ауылдарында йөҙҙәрсә йәш егетте  йыйҙы. Мәҫәлән, Сибайҙағы ҡурд кафеһында ике башҡорт иҫерек килеш һуғыша, артабан социаль селтәрҙәрҙә һәм мессенджерҙарҙа ғәйбәт таратыла, һөҙөмтәлә Сибайға йөҙҙәрсә йәш башҡорт егете ҡурдтарға яза биреү өсөн йыйыла. Һуңынан егеттәр, ҡурдтарҙың бер ниндәй ҙә ғәйебе юҡлығын аңлап, таралыша.

Белоретта ла шундай уҡ хәл – медицина колледжы студенты, урында йәшәгән тажикмы йәки үзбәкме ике студент (башҡорттар йәки татарҙар) ыҙғышҡан урында булған, ябыҡ һәм бәләкәй егет унда ҡатнашмаған да. Чаттарҙағы ғәйбәттәр арҡаһында был тарих башҡорттарҙың тажик йәки үзбәк диаспораһына ҡаршы тороу хәленә тиклем әйләнә. Һөҙөмтәлә йәнә йөҙҙәрсә йәш башҡорт егете күсеп килгән мигранттар диаспораһына яза бирер өсөн бара.

Был тарихтарҙың һәр береһе социаль селтәрҙәрҙә Фаил Алсыновтың* һәм «Башҡорт»** башҡорт йәмәғәт ойошмаһының башҡа лидерҙарының эмоциональ постары менән теркәлеп бара һәм ошондай осраҡтарҙа битараф булмағандарҙы башҡорт халҡының намыҫын яҡларға саҡырыла.

Күреүегеҙсә, Фаил Алсынов* – ул провокатор һәм популист, әммә уның маргиналь мөхите һәм сәйәси оппозицияһы уны «милләт выжданы» һәм башҡорт халҡының «иң яҡшы улы» итеп күрһәтергә тырыша.

Нимә ул “Башҡорт”** башҡорт йәмәғәт ойошмаһы?

2020 йылдың майында Башҡортостан Республикаһының Юғары суды прокуратураның “Башҡорт”** башҡорт йәмәғәт ойошмаһын экстремистик ойошма итеп таныу һәм уның эшмәкәрлеген тыйыу тураһындағы дәғүәһен ҡәнәғәтләндерҙе. Ҡануниәтте боҙоуға юл ҡуймау тураһында иҫкәртелгәндән һуң да ойошма ағзалары хоҡуҡҡа ҡаршы эшмәкәрлек менән шөғөлләнеүен туҡтатманы. Берекмә етәкселәре һәм ҡатнашыусылары составына элек экстремистик йүнәлештәге енәйәттәр өсөн хөкөм ителгән кешеләр инде. Был кешеләр ҡатнашлығында республика биләмәһендә системалы рәүештә власть органдары менән килешелмәгән, экстремистик эшмәкәрлеккә саҡырыу маҡсатындағы күп күләмле саралар үткәрелде.

“Башҡорт”** ойошмаһын экстремистик ойошма тип таныу – ул башҡорт сәйәси процесында милләт-ара үлсәмдәге иң резонанслы ваҡиғаларҙың береһе. Бындай шарттарҙа дәүләт органдарының ошондай ҡәтғи ҡарары сәбәптәре тураһында мәсьәлә көнүҙәккә әйләнә, сөнки улар беҙҙең ҡарашҡа объектив һәм субъектив факторҙарға эйә.

Был факторҙар ойошма эшмәкәрлеге генезисында, уның лидерҙарының психологик характеристикаларында һәм ул эшләгән идеологемаларҙа күренә. Билдәле булыуынса, “Башҡорт”** башҡорт йәмәғәт ойошмаһы 2014 йылда икенсе бер радикаль ойошма – “Күк бүре” активистары араһындағы бүленеш һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килде. Ул саҡта “Күк бүре” рәйесенең бер юлы өс урынбаҫары Ф. Алсынов*, Р. Байназаров һәм Р. Ғәббәсов ойошманан демонстратив рәүештә сыҡты һәм ҡеүәтле, шул иҫәптән финанс саралары менән нығытылған әүҙемлек күрһәтә башланы.

Шул саҡта уҡ ойошманың эшмәкәрлеге көс структураларының иғтибарын йәлеп итте. Уның һөҙөмтәһендә ойошма эшмәкәрлеге менән риза булмаған инвалид И. Мәмбәтовты ҡаты туҡмаған өсөн төбәк Эске эштәр министрлығы тарафынан Ф. Алсынов*, Р. Ғәббәсов һәм Ю. Аралбаевҡа ҡарата енәйәт эше ҡуҙғатылды. Әммә енәйәт эше туҡтатыла, һәм шул уҡ ваҡытта ойошма Башҡортостан сода компанияһының шихандарын эшкәртеүгә ҡаршы әүҙем сығыш яһай башлай. Сәйер рәүештә тура килеү сәбәпле, шул ваҡыттан алып Рөстәм Хәмитовтың сода монополистары вәкилдәре менән низағҡа инеүе күҙәтелә.

Үҙҙәренең язаһыҙ ҡаласағына ышанып, ойошма ауыл ерендәге башҡорттар араһында агитация һәм пропаганда алып бара башлай. Милләтселек популизмының иң яҡшы традицияларында ойошма лидерҙары һәр төрлө көнкүреш һәм хужалыҡ низағтарына этник төҫ бирә, шулай уҡ сәйәси процестарға әүҙем ҡушыла, власть менән сауҙалашыға тырыша һәм үҙенең сәйәси талаптарын тағы ла киҫкенләштерә.

Шуның менән бергә “Башҡорт”** башҡорт йәмәғәт ойошмаһы йыйындар үткән райондарҙа үҙенең филиалдарын булдыра, бының менән улар милли пропаганда сиктәрен киңәйтергә тырыша. Муниципаль властарҙың улар менән диалогка инергә маташыуы иһә активистар яғынан мыҫҡыллы йылмайыу менән оҙатыла, улар туранан-тура “бында ысын власть” тип белдерә һәм протест акцияһына “бер нисә мең башҡортто” килтерәбеҙ тип янай. Үҙҙәренең эшмәкәрлеге менән риза булмаған һәр кемде улар шунда уҡ “башҡорт халҡының дошмандары” тип иғлан итә..

Шуныһы иғтибарға лайыҡ: шәхси фекерҙәрен бөтә башҡорт халҡы исеменән әйтеү ғәҙәте был активистарҙың яратҡан алымы булып тора.

Шул уҡ ваҡытта башҡорт йәмғиәтенең үҙендә барлыҡ тиерлек лидерҙарының әхлаҡи сифаттары һәр саҡ шик тыуҙыра. Р. Ғәббәсов 2004 йылда Мәскәү ҡалаһының Лефорт район суды тарафынан Рәсәй Федерацияһы Енәйәт кодексының 105-се статьяһының 1-се өлөшөндә ҡаралған (“Үлтереү”) енәйәт ҡылыуҙа ғәйепле тип танылды һәм ете йылға ҡаты режимлы колонияға оҙатылды. V Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының баш провокаторы Э. Мөхәмәтйәнов 2006 йылда шартлы рәүештә өс йылға хөкөм ителә һәм РФ Енәйәт кодексының 161-се статьяһының 1-се пунктындағы 2-се өлөшөндә ҡаралған енәйәт ҡылыуҙа ғәйепле тип табыла (“талау”), ә тағы бер йыл үткәс, 2007 йылда йәнә өс йылға шартлы рәүештә 163-сө статьяның 2-се өлөшө, 1-се пункты (“Аҡса талап итеү”) буйынса хөкөм ителә. Ишембай районындағы ойошма лидеры Ю. Аралбаев 2008 йылда РФ Енәйәт кодексының 112-се статьяһының 1-се өлөшөндә (“Аңлы рәүештә һаулыҡҡа уртаса зыян килтереү”), РФ Енәйәт кодексының 115-се статьяһы 2-се өлөшөнөң “а” пункты буйынса (“Аңлы рәүештә хулиганлыҡ ниәтенән сәләмәтлеккә еңел зыян килтереү”), РФ Енәйәт кодексының 116-сы статьяһының 1-се өлөшөнә (“Туҡмау”) ярашлы ғәйепле тип таныла.

Сәйәси амбициялар өҫтәлгән енәйәт бэкграундының ҡайһы берҙә республика йәмәғәтселегенә ысын көлкө тыуҙырыуын да телгә алмай булмай. Ф. Алсыновтың* Аҡ йорт фонында яҙҙырылған “Башҡортостан халҡына” яңы йыл ҡотлауы бындай “сәйәси маразмдың” иң юғары нөктәһе булды.

“Башҡорт”** ойошмаһының радикалләшеүе уларҙы башҡа радикаль идеология таратыусыларҙы, шул иҫәптән ҡаҙаҡ пантөркиҙәре өсөн “ылыҡтырғыс үҙәге”нә әүерелдерҙе. Бергәләп улар асыҡ рәүештә “Рәсәй хәүефенә” ҡаршы көрәште тикшерҙе. Ошо йәһәттән “Башҡорт”** лидерҙарының үҙҙәренең пантөрки ҡараштарын йәшермәүе һәм, уңайлы осраҡ сығыу менән, “Боҙҡурт”тарҙың тәбрикләүе – өҫкә күтәрелгән ҡул, унда баш, урта һәм сығанаҡ бармаҡ бөгөлгән һәм алға һуҙылған, ә сәтәкәй һәм һуҡ бармаҡ өҫкә күтәрелгән – һүрәтләүе символик мәғәнәгә эйә. Был тәбрикләүҙең аңлатмаһы түбәндәгесә: һуҡ бармаҡ – исламды, сәтәкәй – төрки, ҙур, сығанаҡ һәм урта бармаҡтарҙың ҡушылыуы – мисәт, улар араһында барлыҡҡа килгән бушлыҡ – тыныслыҡты аңлата. Ә дөйөм әһәмиәте: “Беҙ донъяға төрки-ислам мисәтен һаласаҡбыҙ”.

“Башҡорт”** башҡорт йәмәғәт ойошмаһының Рәсәй халыҡтарының демократик конгресына берләшкән, милли республикаларҙа “тотороҡһоҙлоҡ дуғаһын” булдырыуҙы, “Мәскәүгә ҡаршы” кәйефте дәртләндереүҙе һәм этник сепаратизм идеяларын нығытыуҙы төп урынға ҡуйған Рәсәй Федерацияһының башҡа республикалары милләтселәре менән тығыҙ бәйләнештәре лә бер ни тиклем борсолоу тыуҙырҙы.

Шуның менән бергә “Башҡорт”** башҡорт йәмәғәт ойошмаһын экстремистик ойошма тип таныу һәм Рәсәй Федерацияһы биләмәһендә уның эшмәкәрлеген тыйыу тураһында суд ҡарары декларатив ҡарар булып сыҡты. Йәғни формаль рәүештә танынылар һәм тыйҙылар, ысынында иһә был ҡарар “Башҡорт”** башҡорт ойошмаһы лидерҙары һәм активистарының эшмәкәрлегендә бер нисек тә сағылманы. Ойошманың шул уҡ тәжрибәләре дауам итә, шул уҡ саралар уҙғарыла, шул уҡ популистик телмәрҙәр яңғырай. Бер ике йыл буйы хәлде күҙәткәндән һуң, “Башҡорт”** ойошмаһы лидерҙары үҙҙәрен шулай тип әйтергә генә кәрәкмәгәнен, ә башҡа нәмәләрҙә үҙҙәрен элеккесә тоторға, төпкөл ауылдарҙағы халыҡты болғатырға бер нимә лә ҡамасауламауын аңланы.

Радий Хәбиров милләтселәргә ҡаршы

Бында шуны билдәләргә кәрәк: милләтселәрҙең һәм экстремистарҙың һиҙелерлек проблемалары республика власына Радий Хәбиров килгәс башланды.

2019 йылдың июнендә, республика Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарған саҡта уҡ, Радий Хәбиров: “Беҙ ҙур һәм күп милләтле республикала йәшәйбеҙ. Шовинизмды алға һөргән, ғәмәлдә расизмға юл алған кешеләр менән беҙ юлдаш түгел. Үҙемдең вәкәләттәремдән һәм мөмкинлектәремдән сығып, мин уларға ҡарата аяуһыҙ буласаҡмын”, - тине.

Артабан уның тарафынан эҙмә-эҙлекле рәүештә милләтселек һәм сепаратизм идеяларын юҡ итеү, шулай уҡ милли ойошмаларҙың һәм уларҙың лидерҙарының эшмәкәрлеген хоҡуҡи йәһәттән сикләү сәйәсәте тормошҡа ашырылды.

Мәҫәлән, 2020 йылдың майында Башҡортостан Республикаһының Юғары суды тарафынан “Башҡорт”** йәмәғәт ойошмаһын экстремистик ойошма тип таныу һәм уның эшмәкәрлеген тыйыу республика Башлығының сәйәси ихтыяры һөҙөмтәһендә мөмкин булды. Уға тиклем власть вәкилдәре милләтселәр менән туранан-тура бәрелешкә инмәү яҡлы ине, был үҙ сиратында уларҙың тәьҫирен көсәйтеүгә килтерҙе.

МХО темаһы “Башҡорт”** йәмәғәт ойошмаһы менән республика власының милләт-ара татыулыҡты һәм берҙәмлекте һаҡлау буйынса сәйәсәте араһындағы ҡапма-ҡаршылыҡты тағы ла тәрәнерәк һәм нығыраҡ ҡырҡыулаштырҙы. Республика Башлығы, төбәктә барған хәл-ваҡиғалар, йәш быуынды тәрбиәләү, Башҡортостан халыҡтары араһындағы берҙәмлек өсөн яуаплы кеше булараҡ, республика Прокурорына Ф. Алсыновтың* Баймаҡ районының Ишмырҙа ауылындағы экстремистик хәбәрҙәренә хоҡуҡи баһа биреүҙе һорап мөрәжәғәт итеп, тулыһынса дөрөҫ эшләне.

Милләтселәр, Р. Хәбировты “ошаҡсылыҡта” ғәйепләп, әлеге фактты үҙҙәренә ҡулай итеп бормаҡсы. Эйе, ундай хатты яҙмаҫҡа ла мөмкин ине, әммә ул яҙырға һәм ебәрергә ҡарар итте. Алып килеп ҡул ҡуйҙырғандармы, шәхсән инициатива күрһәткәнме – быныһы мөһим түгел. Бының сәйәси йәһәттән яуаплы ҡарар, милләтселек һәм экстремизмды алға һөрөүселәр менән риза булмауға ҡәтғи позиция булыуы мөһим.

Һөҙөмтәлә Ф. Алсынов* енәйәти яуаплылыҡҡа тарттырылып ҡына ҡалманы, 2024 йылдың 16 ғинуарында экстремистар һәм террорсылар исемлегенә индерелде. Бындай иҫәп әлеге кешеләргә экстремистик һәм террористик эшмәкәрлек алып барыуҙы ҡатмарлаштырыу маҡсатында Росфинмониторинг тарафынан банк һәм финанс операцияларын сикләү өсөн алып барыла.

Ихлас халыҡ, хайп өсөн тема һәм Илдус Илешевтең сәйәси йәһәттән үҙ-үҙен үлтереүе

Башҡорттар – бик ихлас, ярҙамсыл, ышаныусан халыҡ. Был хаҡта беҙҙең төбәккә ҡымыҙ менән дауаланырға килгән рус әҙәбиәте классиктары ла яҙҙы, бөгөнгө хәлдәр ҙә ошоно раҫлай.

Мәҫәлән, Баймаҡ районының барлыҡ мәктәптәрендә урындағы халыҡ махсус хәрби операцияға гуманитар ярҙам йыйыу буйынса үҙәктәр ойошторҙо. Ҡайҙалыр селтәр үрәләр, икенсе урында консервалар әҙерләйҙәр, посылкалар йыялар, кейем тегәләр һ.б. Кем нимә булдыра ала, шуны эшләй, сөнки яугирҙәргә, мобилизацияланғандарға һәм доброволецтарға ихлас һәм эскерһеҙ рәүештә ярҙам итергә теләйҙәр.

15 һәм 17 ғинуарҙа, Ф. Алсыновҡа* ҡарата суд процестары барған мәлдә лә, күмәк халыҡ тупланды. Бының өсөн башҡорт ауылдарының чаттарында бер нимәлә лә ғәйепле булмаған дүрт бала атаһының образын булдырҙылар, өҫтәүенә ул “Мин туған телемде, тәбиғәтебеҙҙе, республикабыҙҙы яҡланым, мин – халҡымдың патриоты, мине шуның өсөн ултыртырға теләйҙәр”, тип белдерә. Был образ күптәрҙең күңеленә үтеп инде, һәм улар ярҙамға ташланды. “Режим ҡорбаны” бит, башҡаса мөмкин түгел.

Дәүләт тарафынан халыҡ араһында мәғлүмәти-аңлатыу эше алып барылмауы яңылышлыҡ булды. Кешеләр был хәлдең ни өсөн килеп сығыуын әле лә аңлап етмәй. Фаил Алсыновтың* кем икәнен дә белмәйҙәр. Йыйылған халыҡтың 90 проценты “ул – еребеҙ, телебеҙ, динебеҙ тип йөрөгән кеше!” тиеүҙән ары бер нимә лә әйтә алмаясаҡ. Асылда бында хатта ялғанлау ҙа юҡ, проблемалар тап шул мәлдә халыҡты ҡуҙғытыу өсөн күтәрелде, һәм ул мәсьәләләрҙе нисек хәл итеү Алсыновты* бөтөнләй ҡыҙыҡһындырманы. Дөрөҫөн әйткәндә, ул үҙе лә был һорауҙарҙа бер нимә лә аңламай. Популистар башҡа төрлө эшләмәй, улар ауыҙҙарынан төкөрөк сәсеп нейрохирургия йәки ядро энергетикаһы тураһында бәхәс ҡора ала, тик тыңлаусы ғына булһын. Был уларға популизм (хайп) өсөн кәрәк.

Алсынов* һәм уның “Башҡорт”** йәмәғәт ойошмаһындағы фекерҙәштәре халыҡты “һары” киң мәғлүмәт саралары, ауыл-ҡалаларҙың, райондарҙың чаттары аша ҡуҙғыта, ә иң мөһиме – Алсынов* хаҡында дүрт бала атаһы һәм үҙ халҡының ябай патриоты тигән нарратив булдыра алды.

Алсыновтың* тарихы республиканың ябай халҡы араһында таралғандан һуң, был темаға ижади интеллигенция вәкилдәре лә ҡушыла башланы. Шулай итеп, Алсыновты* яҡлау тренды барлыҡҡа килде.
Был хайптан хатта 2005 – 2010 йылдарҙа республика Хөкүмәтенең вице-премьеры һәм мәҙәниәт министры булып эшләгән, һуңынан дипломатик хеҙмәткә күскән Илдус Ғөбәйҙулла улы Илешев тә ситтә ҡалманы.
Инквизитор ныҡлығы һәм прокурорға тиң ышаныс менән ул республика власын эшкинмәгәнлектә ғәйепләне һәм Фаил Алсыновты* тулыһынса яҡлауын белдерҙе.

Илешевтең бер ғәйепләүе власть бер кемде лә эҙәрлекләргә тейеш түгеллегенә, уның бындай алымдарға ҡырҡа ҡаршы булыуына ҡайтып ҡалды. Быға ҡаршы бер тг-канал Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы Румил Аҙнабаевты Азамат Ғәлингә алмаштырыуға ҡағылышлы видеояҙма һалды. Видеола вице-премьер Илешев бер кемгә лә баҫым яһамай һәм берәүгә лә янамай тиерлек. Бында 2010 йылда Өфө дәүләт сәнғәт академияһының ректорын һайлауҙы ла иҫкә төшөрөргә кәрәк (шуны әйтергә кәрәк: ул саҡта академия коллективы вице-премьерҙың янауҙарынан ҡурҡып ҡалманы).

Һәм, әлбиттә, Илдус Ғөбәйҙулла улы, Эске эштәр министрлығы республика власына буйһонған саҡта төбәк власы бер кемде лә эҙәрлекләмәне шул. Уныңса, Башҡортостан милицияһы тарафынан ҡыйратылған яҙмыштар, ҡыуылған кешеләр ҙә булманы. Йөҙҙәрсә кеше туҡмалған Благовещенск та булманы! Илдус Ғөбәйҙулла улы быларҙың барыһын да ситен күрә!

Әгәр етди итеп әйтһәк, Илешев сәйәси йәһәттән үҙ-үҙен үлтерҙе. Беренсенән, күп йәһәттән бурыслы булған Р. Хәбировты һатты (вице-премьер вазифаһына тәғәйенләнгәндә ярҙам күрһәтте, дипломатик хеҙмәткә күскәнендә хупланы һ.б.). Икенсенән, Сит ил эштәре министрлығында һәм Рәсәйҙең Эске разведка хеҙмәтендә үҙ абруйын юғалтты (сепаратсылар лидерын асыҡтан-асыҡ яҡлау бер ваҡытта ла эҙһеҙ үтмәй). Өсөнсөнән, аңын-тоңон төшөнмәйенсә, нимәгә өлгәштегеҙ һуң, Илдус Ғөбәйҙулла улы?

Йомғаҡлау

Беҙҙең сығанаҡтарҙың береһе мәғлүмәттәре буйынса, был тарихта яуыз ирония шунда: башта Фаил Алсыновты* шартлы рәүештә хөкөм итергә теләгән булалар. Әммә 15 ғинуарҙа күмәк кеше ҡатнашҡан санкцияһыҙ митинг менән ставкаларҙы күтәрҙеләр һәм ошо статья буйынса мөмкин булған максималь срокты бирергә ҡарар ителде.

Махсус хәрби операция ваҡытында (был хәрби хәрәкәттәр алып барған донъялағы һәр илгә ҡағыла) тәртиптәр көсәйтелә, власть шантажға иғтибар итмәй.

Шулай итеп, Фаил Алсынов* һәм уның маргиналь даирәһе хәлде дөрөҫ баһаламаны, ә халыҡты суд бинаһына йәлеп итеп, киреһенсә, насар эшләне, йәғни, ҡаш төҙәтәм тип, күҙ сығарҙы.

Әлбиттә, Алсыновтың* балалары йәл, тик Фаил быға маҡсатлы рәүештә барҙы. Милли популизмды ниндәйҙер бер сиккә еткәнсе генә түҙәләр.

Был тарихтан һәр кем һығымта яһарға тейеш. Дәүләткә тәү сиратта башҡорт йәмғиәте менән системалы эш алып барырға, ә йәмғиәткә ысынбарлыҡты аңлап, власть менән берлектә күп милләтле республиканың буласаҡ идеологемаларын булдырырға кәрәк.

* - “Росфинмониторинг”тың террорсылар һәм экстремистары исемлегенә индерелде.

** - 2020 йылдың 22 майында Башҡортостан Республикаһы Юғары суды ҡарары менән “Башҡорт” ойошмаһы экстремистик ойошма тип танылды һәм Рәсәй биләмәһендә уның эшмәкәрлеге тыйылды.

Автор: Марина Полетаева.

Сығанаҡ: https://i-gazeta.com/news/novosti/2024-01-17/za-chto-v-bashkirii-osudili-failya-alsynova-3606756

Фото: i-gazeta.com